Gepubliceerd in Grenzeloos op 1 juli 2000
Tijdens het afgelopen EK Voetbal was het voor het eerst mogelijk om mensen ‘bestuurlijk op te houden’. Deze term is het eufemisme dat de wetgever heeft gegeven aan de regeling om van staatswege groepen onschuldige burgers preventief op te sluiten. In Amsterdam staat de stadspartij Amsterdam Anders erop dat deze dubieuze praktijk in de herfst opnieuw onder de loep wordt genomen.
Bestuurlijke ophouding heeft er alle schijn van gelegenheidswetgeving te zijn voor het EK. Maar nu voetballend Europa weer thuis is, blijft de mogelijkheid om groepen preventief op te sluiten bestaan. Iedereen die zich in de toekomst wel eens in een groep op straat bevindt, loopt het risico 12 uur bestuurlijk opgehouden te worden. Bezoekers van een popconcert, deelnemers aan een demonstratie tegen racisme of voetbalfans; allen lopen het risico groepsgewijze opgepakt te worden.
Alleen al het feit dat op een later tijdstip, elders in de stad, ongeregeldheden verwacht zouden worden, kan een reden zijn om groepen in de stad preventief van straat te plukken. Met deze regeling in de hand kan de Amsterdamse burgemeester Patijn of zijn opvolger willekeurige groepen mensen die zich in een menigte bevinden zonder enige aanklacht voor 12 uur vasthouden.
Dit gebeurt in Amsterdam in een loods in het Westelijk Havengebied die nog het meest weg heeft van een veehal waar de koeien nog maar net zijn uitgejaagd. Zelfs toeschouwers – mensen die ‘zich begeven in de richting van een samenscholing of een andere toeloop van publiek aanleiding gevende gebeurtenis’, zoals een Algemene Plaatselijke Verordeningsvoorstel (APV-voorstel) het verwoord – zouden in deze veehal kunnen worden opgesloten.
Eurotop
In de jaren zestig werden de Provo’s massaal gearresteerd omdat ze krenten uitdeelden op het Spui. De demonstranten werden volgens de methode ‘Koppejan’, genoemd naar een toenmalige politiechef, opgepakt en ver buiten de stad gedropt; ze moesten maar zien hoe ze terugkwamen.
Eind jaren negentig werd een geheel andere illegale methode toegepast om vreedzame demonstranten op te pakken. Tijdens de Eurotop die toen plaatsvond, in Amsterdam werden achthonderd Eurodemonstranten onrechtmatig opgesloten.
De overeenkomst tussen deze gebeurtenissen uit de recente geschiedenis van Amsterdam is dat de overheid het vreedzame demonstranten onmogelijk maakte hun mening te uiten op straat. Achteraf zouden deze arrestaties dan ook allemaal scherp veroordeeld worden door de publieke opinie. Ook door rechters en de Nationale Ombudsman. Er volgde voor de Eurotopdemonstranten zelfs een forse schadevergoeding.
Wie denkt dat de wetgevers geleerd hebben van de geschiedenis heeft het mis. De gemeenteraad van Amsterdam heeft twee weken geleden ingestemd met een nieuwe verordening die het mogelijk maakt dit soort praktijken legaal in Amsterdam toe te passen. Wat tientallen jaren voor onmogelijk werd gehouden is nu onder druk van het EK-voetbal – of met het EK als smoesje -toch tot stand gekomen.
GroenLinks?
Een meerderheid van de raad stemde dus in met het voorstel van burgemeester Patijn om in Amsterdam zogenaamde ‘bestuurlijke ophouding’ te gaan toepassen. Deze verstrekkende bevoegdheid van Patijn is in de recordtijd van slechts een maand ingevoerd in Amsterdam. Amendementen die in de raadscommissie Algemene Zaken door de fractie Amsterdam Anders/De Groenen zijn ingediend – om bestuurlijke ophouding niet te gebruiken bij demonstraties die vooraf keurig op het stadhuis zijn aangemeld, en sowieso niet alleen omdat er ‘ernstige vrees voor het ontstaan van ordeverstoringen’ zou zijn – haalden het niet. Een principieel debat in de gemeenteraad, laat staan daarbuiten, over de wenselijkheid van het gebruik van dit ondemocratische instrument in Amsterdam heeft vooraf nauwelijks plaatsgehad.
Om toch nog enige kritisch debat over de preventieve groepsarrestaties mogelijk te maken wordt op verzoek van Amsterdam Anders de regeling dit najaar door de gemeenteraad geëvalueerd. In theorie kan de maatregel dan weer uit de APV geschrapt worden. Maar daarvoor is dan wel een raadsmeerderheid nodig. Die was er voor het EK niet – ondanks de conclusie van de commissie Algemene Zaken dat veel van de voorwaarden voor bestuurlijke ophouding te vaag zijn opgesomd.
Inmiddels lijken de standpunten al aan het schuiven te zijn. Opmerkelijk was bijvoorbeeld dat de fractie van GroenLinks zich bij de stemming unaniem achter het voorstel van Patijn schaarde. Maar landelijk GroenLinks-partijvoorzitter Mirjam de Rijk reageerde direct. In Het Parool sprak zij enkele dagen na de stemming haar afkeur uit over de steun van de Amsterdammers voor ‘bestuurlijke ophouding’.
Ook burgemeester Patijn zelf is sinds het moment dat het omstreden artikel is aangenomen door de gemeenteraad plotseling veel kritischer geworden. Toen hij enkele dagen voor het EK de loods bekeek waar de supporters opgesloten zouden gaan worden sprak hij al de voorspelling uit dat hij deze hal niet zou gaan gebruiken om mensen in op te sluiten – wat uiteindelijk ook niet is gebeurd. Op de eerste dag van het EK erkende Patijn zelfs voor het NOS-journaal dat bestuurlijke ophouding omstreden is omdat het onvermijdelijk betekent dat er tenminste een aantal onschuldige mensen die zich in een groep bevinden onbedoeld zullen worden opgesloten.
Demonstraties
Er is alle reden om bestuurlijke ophouding na de EK weer uit de APV te halen. Met name het mogelijke gebruik van het middel bestuurlijke ophouding om politieke demonstraties te voorkomen of te beëindigen is discutabel. Bestuurlijke ophouding kan gebruikt worden tegen personen, die op een bepaald moment een groep vormen. Deze groepen zullen vaak bijeenkomen naar aanleiding van een evenement (voetbal, popconcert, houseparty). Maar dus ook voor demonstraties. Deze samenscholingen van mensen zijn een doel op zich: het gebruik maken van de vrijheid van meningsuiting door zich gezamenlijk op straat te bevinden. Wie door bestuurlijke ophouding wordt belemmerd om naar een demonstratie te gaan, wordt daarmee belemmerd in de uitoefening van een in de grondwet vastgelegd recht: de vrijheid van meningsuiting.
Zelfs politie-adviseur Otto Adang gaf toe in een interview met het actieblad Ravage, ‘Het zit op het randje van wat je in een democratische rechtstaat wil.’ ‘Uiteindelijk denk ik dat de wetten het verschil niet zullen maken’, voegde hij toe. ‘Op lange termijn werkt repressie contraproductief.’
Politieke willekeur?
Bij het inzetten van het middel van bestuurlijke ophouding bij demonstraties bestaat het risico van politieke willekeur. Protest dat niet gewenst is, kan op die manier in de kiem worden gesmoord.
Zoals gezegd zagen we een dergelijk beleid al bij de Eurotop. Maar ook recentelijk, dit voorjaar, zagen we nog hoe in Nederland een demonstratie onmogelijk werd gemaakt. Politieagenten namen de protestborden af van oorlogsveteranen om te voorkomen dat de keizer van Japan tijdens zijn staatsbezoek protesten zou zien.
Om in de toekomst iedere discussie over mogelijke politieke willekeur bij het gebruik van bestuurlijke ophouding bij voorbaat uit te sluiten, is het verstandig het middel nooit toe te passen bij demonstraties, ongeacht de politieke signatuur van de bijeenkomst. Daarmee beschermen we het grondwettelijke recht op vrije meningsuiting.
Conclusie: de nieuwe wetsvoorstellen legitimeren alles wat tot voor kort niet mocht. Het Nederlandse rechtstelsel wordt tot nu toe gelukkig gekenmerkt door het dogma ‘je bent onschuldig, zolang het tegendeel niet is bewezen’. Hoog in het vaandel staat ook het individuele karakter, de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Deze principes moeten weer hersteld worden door bestuurlijke ophouding te schrappen. Als de gemeenteraad dit in het najaar alsnog doet, zal dat voor veel mensen die zich wel eens in een menigte bevinden een hele opluchting zijn.
René Danen, raadslid Amsterdam Anders / De Groenen.
.
Foto gemeenteraad Amsterdam 2002, foto AADG
_________________________
Meest recente berichten: